Со нивните опасни, независни хероини и анти-херои, како и различните заплети, не е за изненадување тоа што сестрите Бронте и нивните романи имаат заземено толку централно место во книжевните екранизации.

„Оркански височини“ на Емили Бронте обично привлекува различни видови на филмски и телевизиски екранизации кои најчесто се културни и романтични драми. Причината за ова делумно лежи во тоа што „Оркански височини“ е брутален роман и покрај целата романса поврзана за овој роман. Но, исто така е поврзана и со тоа како е запомнета Емили Бронте како писателка.

(Сцена од екранизацијата на „Оркански височини“ од 1939 година)

Сѐ започнува со нејзината постара сестра Шарлот и фактот што и самата таа придонела кон создавањето на митот за Емили по нејзината смрт во 1848 година. Основата на митот за Емили лежи во сликата за неа како благороднички дивјак: жена со детска наивност која имала многу малку допир со светот подалеку од нејзиното јокширско село и омилените мочуришта. Одбраната на Шарлот се засновала на идејата дека Емили не знаела што прави кога го напишала овој извонреден роман.

Лесно е да се разбере зошто Шарлот се чувствувала повикана да ја брани својата сестра. Во 19 век, пишувањето сѐ уште се сметало за машка работа, па самиот чин на подигнување на перото од страна на една жена се сметало за „неженствена“ работа. Сестрите Бронте живееле во реалниот свет и морале да ги одржуваат и своите општествени репутации во рамките на тој свет, особено ако една од целите на нивното пишување била економската независност. Одбраната на Шарлот ја поставува сцената за тоа како сценаристите подоцна ќе ја гледаат работата на Емили и Емили како личност.

Добар пример за ова е филмската екранизација на „Оркански височини“ од 1992 година во која главните улоги ги толкуваат Ралф Фајнс (Хитклиф) и Жулиет Бинош (Кети). Оваа верзија ја отфрла комлицираната структура на „приказна во приказна“ и двата главни наратори: домаќинката Нели Дин и помпезниот гостин Локвуд и наместо тоа ни ја пренесува Емили како главен наратор.

Шинед О’Конор ја глуми Емили, која налетува на урнатините на една куќа додека лута низ мочуриштата и под мистериозна наметка му вели на гледачот:

„Прво го најдов местото… нешто ми потшепна и почнав да пишувам.“

(Сцена од екранизацијата на „Оркански височини“ од 1992 година)

Емили како мистичен медиум е ултимативниот визуелен симбол за тоа како писателите најчесто се претставувани и замислувани: како божествени генијалци инспирирани од Бог. Секако, ова е далеку поатрактивно од прикажувањето на крвта, потта и солзите кои доаѓаат со вистинскиот занает на пишувањето. Но, тука има нешто повеќе – нешто што покажува поширока културна политика и што често се случува со писателите како Емили Бронте: тие се претворени во лесно варливи, безопасни, генерички фигури.

Западната култура е наклонета кон тоа да инвестира во идеи за трансцеденталноста околу познатите писатели. Луѓето сакаат да ги замислуваат како уникатни суштества кои се движат над и под нивните културни и општествени моменти. Но, кога станува збор за Емили Бронте, можеби постои и неискажана желба да се неутрализира нејзината комплексна и суверзивна комуникација со нејзиниот свет.

„Оркански височини“ е експлозивна приказна која непокорно и пркосно прикажува теми како домашно насилство, расизам, жени кои се третирани како предмет/имот и злоупотребата на општествена моќ. Директниот и неромантичен начин на кој сето ова е истражено и анализирано во романот, самиот по себе е закана за социјалниот поредок кој е прикажан во романот и објективно гледано, преставува субверзивно дејство за писателка. Екранизацијата и прилагодувањето на приказната како романса е нешто што подобро се продава и ја ублажува непријатната и неудобна бруталност на книгата, а истовремено ја промовира идејата за Емили Бронте како „наивна“ млада жена која постоела надвор од општеството.

(Сцена од истоимениот филм од 1939 година)

Ова води кон постојани екранизации на нејзиниот роман кои се потпираат на речиси идентични слики за природна трансцеденталност, а сѐ започнува со сликата од популарниот холивудски филм од 1939 година во кој главните улоги ги толкуваат Лоренс Оливие и Мерл Оберон. Сликата ги прикажува Кети и Хитклиф заедно и ова е идејата која многу луѓе ја имаат за романот. Поголемиот дел од екранизациите ја повторуваат оваа слика, иако човек мора да се помачи за да ја најде во романот, имајќи предвид дека Кети и Хитфклиф не се баш прикажани како возрасни љубовници кои шетаат низ мочуриштето и карпите.

Оваа безвременска слика не е само поради Холивуд, туку е и производ на тоа како сценаристите и оние кои ја екранизирале оваа приказна го вметнале митот за Емили како благороден дивјак во самите нејзини ликови.

Малку пореалистична Емили

Еден повидлив и неодамнешен исклучок е „Невидливо да чекориш“, биографскиот филм од 2016 година во продукција на Би-Би-Си, во кој сестрите зборуваат за економската потреба да станат писателки. Кога дискутираат околу тоа да пишуваат под машки псевдоними, Емили вели:

„Кога маж пишува нешто, се оценува и суди она што е напишано. Кога жена ќе напише нешто, таа е онаа која е оценувана и на која ѝ се суди.“

(Сцена од биографскиот филм за сестрите Бронте од 2016 година)

Овој директен заклучок некако како да го собира сето она со кое се соочувале писателите од минатото, особено писателките – често се игнорира тоа кои биле тие како живи луѓе, како и нивното специфично културно опкружување. Тие се сметаат за безопасни и немоќни да ни зборуваат на политички начин за минатото кое сме го наследиле или пак за нашиот сопствен свет. Со Емили, нагласокот е на романтизирање на писателката како мистично дете, наместо да се фокусираме на нејзиното пишување и да го гледаме како информирана возрасна општествена критика.

Митологизирањето на писателка како Емили Бронте можеби придонесува кон создавање на постојан и удобен начин да се „конзумираат“ познатите писатели во оваа модерна култура, но прави повеќе штета на потенцијалот за покомплексен дијалог помеѓу минатото и сегашноста; на крајот на краиштата, реалноста за моќта, расата, полот и класата и останатите работи за кои Бронте пишувала во 19 век, се работи кои сѐ уште се актуелни и денес.

Прашањето кое следува е дали екранизациите треба да продолжат со прилагодувањето и прикажувањето на „безбедната“ Емили Бронте, гледана од огромна далечина или би можеле да размислат за прикажување на една поопасна и понепредвлидива Емили која го поттикнува читателот да ги истражи различните форми на моќ и беспомошност, дури и во овие модерни времиња? Време е да ја замениме романсата со реалноста.

Извор.