На денешен ден во 1882 година, починал Ралф Валдо Емерсон, еден од најпознатите американски филозофи, поети и есеисти. Неговите револуционерни идеи засекогаш ја измениле и обликувале американската книжевност и поради неговите размислувања, американската книжевност ја добива посебноста поради која денес е препознатлива.

Денес на блогот можете да прочитате еден многу интересен текст објавен на веб-страницата „Училиште на животот“ (The School of Life). Во него на многу краток и интересен начин се доловуваат главните поенти на творештвото на Емерсон. Текстот е придружен и со интересно анимирано видео кое можете да го погледнете на крајот од текстот, а оригиналниот текст на англиски јазик можете да го најдете тука.

Ралф Валдо Емерсон е таткото на американската книжевност. Во серија неверојатно оригинални есеки напишани во средината на 19 век, тој фундаментално го променил начинот на кој Америка ги гледала сопствените културни и уметнички можности, дозволувајќи да се извлече и излезе од трансатлантските книжевни традиции.

Тој во еден момент напишал: „Предолго ги слушавме елегантните музи на Европа.“ Неговото отфрлање на културните традици придонесе кон создавање на она што еден негов современик го нарекол „Американската интелектуална декларација на незвисност“ и го воспоставил генерацискиот конфликт и преобразба како главни идеи во американската книжевност.

Самиот Емерсон не делувал како човек предодреден да се вклопи во револуционерскиот шаблон. Тој бил роден во 1803 година и бил син на проповедник од Бостон и потекнувал од долга низа свештеници, која можела да се поврзе со воспоставувањето на камен-темелникот на пуританизмот од 17 век. Кога неговиот татко починал во 1811 година, неговата мајка почнала да прима потстанари во куќата за да можат да преживеат. Но, на крај успеала да го испрати на Харвард во 1817 година и потоа во 1925 година во Свештеничкото школо во рамки на Харвард, со цел да учи да биде свештеник.

Кога бил млад, неговата исклучителна тетка Мери Муди Емерсон била негово најголемо влијание. Таа самата се образовала и читала сѐ: од Шекспир до романтичарите и имала сопствена уникатна религиозна перспектива која била заснована на побожност, природа и книжевност и која подоцна моќно и гласно ќе се одрази во животот и делото на нејзиниот внук.

Па така, кога на церемонијата во 1829 година бил прогласен за свештеник, а подоцна во истата година се оженил за Елен Такер, љубовта на неговиот живот, Емерсон веќе бил незадоволен со формалната природа на религиозните обичаи на Нова Англија. Кога Елен по две години починала од туберколоза, тој се откажал од црквата и наскоро отишол на закрепнувачки одмор во Европа, заминувајќи на Божиќ, 1832 година.

Две важни работи се случиле на тоа патување. Во Париз тој отишол во „Градината на растенијата“ (Jardin des Plantes), ботаничка и зоолошка градина. Таму тој доживеал откровение кое го запишал во својот дневник:

„Ја чувствувам стоногалката во мене – како и кајаманот, крапот, орелот и лисицата. Ме преплавуваат чудни симпатии, постојано велам: ‘Јас ќе бидам натуралист’“.

Неговото резонирање било дека природата е во нас, дел од нас; и не само нејзините повисоки облици, туку во својата целосна гротескност и дивост.

Ботаничката градина во Париз

Втората работа која се случила на тоа патување била неговата средба со англиските романтичарски поети Семјуел Тејлор Кулериџ и Вилијам Вордсворт. Неговиот впечаток за нив бил дека двајцата биле сосема обични, сериозни и конзервативни мажи. Заклучокот кој Емерсон го извлекол од ова бил следниот: „Ако извонредните луѓе можат да бидат толку обични, зошто не би можеле обичните луѓе да бидат извонредни?“

Како што напишал по неколку години: „Кротките млади растат во библиотеките, верувајќи дека е нивна должност да ги прифатат погледите на Цицерон, Лок и Бејкон, заборавајќи дека Цицерон, Лок и Бејкон исто така биле само млади мажи во библиотеки кога ги напишале тие книги.“ Емерсон пронашол две идеи кои подоцна биле водилки на неговото творештво: дека човекот и природата се едно и дека секој може да препознае дека е уникатно и значајно човечко суштество.

По неговото враќање во Америка во 1833 година, Емерсон станал професионален предавач, држел говори за историјата на природата и книжевноста во различни амфитеатри во Нова Англија. Тој повторно се оженил и имал неколку деца и со тоа оставил сериозна, буржоаска слика пред светот. Но, неговиот внатрешен свет бил полн со турбулентност и оригиналност. Во неговиот есеј „Природа“ од 1836 година, тој го засади коренот на една нова филозофија. Еден клучен елемент на ова беше важноста на американската оригиналност.

Во воведниот дел тој напишал:

„Нашата ера е ретроспективна. Ги гради гробиштата на татковците. Пишува биографии, истории и критики. Претходните генерации лице во лице ги гледаа Бога и природата, а ние ги гледаме преку нивните очи. Зошто да не се обидеме да уживаме во оригинална поврзаност со универзумот?“

На Америка ѝ беше потребно да престане да гледа назад кон европското наследство и да почне да размислува за себе. Ниту еден минат момент не бил поважен од сегашниот момент. Ниту една традиција не била поважна од новите случувања. Ниту една генерација не била подобра од моменталната генерација. Сѐ што било важно е она што се случувало во тогашниот момент и на тогашното место, а тоа било Америка.

Ова било продолжување на идеите на Емерсон за значајноста на поединецот кои биле изразени под капата на „потпирањето на себеси“. Тој насекаде околу себе гледал луѓе кои живееле животи засновани на традиција и кои биле ограничени од религиозни норми и општествени навики. Никој не можел да биде она што е, затоа што според него сите биле презафатени да бидат она што „требало“ да бидат.

Емерсон сакал да се ослободи од сите овие товари: минатото, религијата и општествените норми, за секој човек вистински да се открие себеси. Како што тој напишал: „историјата е несоодветност и повреда“; „ние не ја избравме нашата религија, туку општеството ја одбра за нас“ и „Општеството насекаде е во заговор против човечноста на секој нејзин нејзин член.“ Тој тврдел дека ние мораме да живееме одвнатре, не верувајќи на ништо друго освен на сопствените интуиции. Затоа што, како што заклучува тој: „На крајот, ништо не е свето, освен интегритетот на твојот сопствен ум.“

Ова поставува едно витално прашање: „Која е вашата вистинска природа откако ќе се ослободите од историјата, традицијата и религијата?“ Она што може да се каже е дека не се работи за самозадоволство, хедонизам, ниту пак нарцизам, туку предавањето на силата која Емерсон ја препознал во „Градината на растенијата“: послушност кон самата природа.

Се чини дека под терминот „природа“, Емерсон мислел на природниот свет: растенија, животни, карпи и небото, но она на коешто тој мислел бил Бог. Затоа што Емерсон бил Пантеист, некој кој верувал дека Бог постои во сѐ што постои: од најмалата трошка песок, до ѕвездите, но она што е уште поважно е дека сметал дека таа божествена искра се наоѓа во секој еден од нас.

Со тоа што се следиме себеси не сме само непостојани и себични, туку ослободуваме „Божествена волја“ која историјата, општеството и организираната религија ја криеле од нас. Тој вели дека поединецот „е Бог во урнатини“, но дека ние со отфрлање на сите обичаи, во себе ја носиме силата одново да се изградиме себеси. Тој најотворено ја прави оваа пантеистичка врска преку овие редови:

„Преминувајќи преку откриен терен, во баричките снег, на самрак, под облачното небо, без да имам каква било посебна среќа во мислите, уживав во совршена возбуда. Среќен сум е до раб на страв. […] Стоејќи на голиот терен – мојата глава искапена од безгрижниот воздух и издигната во бесконечниот простор – и сиот злобен егоизам исчезнува. Станувам транспарентнo око; Јас не сум ништо; Ги гледам сите; струите на Универзалното битие кружат низ мене; Јас сум дел или честичка од Бога.“

Во традицијата на Романтизмот, од кого Емерсон црпел инспирација, се наоѓа возвишеното: високите планини, брзи потоци, темни шуми, кое ја открива внатрешната визија додека ние сме восхитени од она што го гледаме. За Емерсон, една сосема досадна прошетка низ обично земјиште во една темна зимска ноќ е она што го турка кон „работ на стравот“.

Богот на Емерсон се наоѓа и во баричките снег. Додека стои на земјиштето, тој исчезнува, станува ништо, додека струите на Бог минуваат низ него. Она што останува е „транспарентно око“. Вакви трансцедентални моменти се ретки, но тие откриваат нераскинлива врска меѓу природата, Бог и човекот – тие се едно. За Емерсон, тие даваат и соодветно чувство за поединечната важност на секој поединец како дел од Бог. Движењето кое се создало околу Емерсон во тоа време го добило името „Трансцедентализам“.

Уште еден аспект на ова откровение кое имало длабок ефект врз американската книжевност било истакнувањето на вредноста на обичното. Она што Емерсон го истакнал во есеите како „Американскиот истражувач“ и „Поетот“ било тоа дека американското секојдневието било соодветен предмет на книжевноста. Причината за ова е што според Емерсон, трансцеденталниот Бог е насекаде и дека задачата на поетот е да го открие ова. Тој напишал: „Не постои предмет кој е толку грд што интензивната светлина нема да го направи убав. […] Дури и мртвиот труп има своја убавина“. Ова доаѓа од човек кој го отворил гробот на својата прва жена, една година по нејзината смрт.

Големите американски писатели кои го следеле Емерсон, добиле една новооткриена слобода благодарејќи на неговото творештво, со тоа што можеле да гледаат околу себе и да пишуваат за она што го гледаат и да пишуваат за тоа како живееле, преобразувајќи го секојдневието во клучен симбол за нешто поголемо и попривлечно.

Двете години на Хенри Дејвид Торо во Волден понд станале книга која го прикажала космосот одразен во длабочините на водата. Поетот Волт Витман рекол: „Јас се крчкав, крчкав, крчкав; Емерсон ме донесе до точка на вриење.“ Емили Дикинсон слушнала како една мува зуе и можела да пишува за другата страна на смртта. Писателот Херман Мевил пишувал за едно опаснo китовско патување и го претворил во алегорија на американскиот империјализам и пркосот на природата.

Во 20 век, критичарот Харолд Блум се навратил на оригиналноста на Емерсон и ја видел во зачетоците на „силната традиција“ на американските поети како Роберт Фрост и Волас Стивенс, сѐ до Џон Ешбери. Наследството и придонесот на Емерсон кон американската книжевност и култура, па и светската, е придонес полн со бескрајна иновативност и поглед кон иднината, како што и тој самиот напишал: „Јас ги расплеткувам сите работи. Ниту едни факти не се свети за мене; ниту еден од нив не е вулгарен; Јас едноставно експериментирам, бесконечен трагач без минатото на мојот грб “.

***

Во продолжение погледнете го и видеото: