Наоѓајќи се пред „ѕидот“ во романот „Дервишот и смртта“, Ахмед Нурудин ги открива сите духовни препреки и морални превирања кои се инхерентни на човекот. Исклучително добро забележува, аналитичен е и во поглед на себе и во поглед на другите, па и секоја ситница ја расчленува на најмали делови, исто како и Меша Селимовиќ додека го пишува своето ремек-дело.

Поврзаноста на делото „Дервишот и смртта“ со Достоевски

Тоа влегување на Ахмед Нурудин во крajните причини, во многу нешта потсеќа на Достоевски и „Записите од подземјето“, а го тера читателот и да отвори некои одамна затворени кутии во умот, на кои не сака да мисли. На Достоевски потсеќаат и многуте филозофски дијалози, како онај меѓу Нурудин и Исхак во затворот, но и разговорите со Хасан. Тие често ја прикажуваат релативноста на она што се смета „правилно“ и „погрешно“ во животот, но и во делото „Дервишот и смртта“.

Темите во романот „Дервишот и смртта“

Менталитетот на човекот во Босна преточен во романот „Дервишот и смртта“ се прикажува преку неколку споредни ликови на поединечен, но и колективен план, преку „затворањето на касабата“, која Андриќ уште подетално ја прикажал во „Травничка хроника“. Смеењето за време на читањето на некои ситуации кои не се за смеење, се всушност смеење на апсурдноста.

Во главната приказна на книгата и околу неа, се обработуваат и други важни теми – предавството кое на крај заокружува цел круг, потоа романтичната љубов, како и пријателството во ликот на Хасан, можеби и највпечатливиот лик во романот.

Хасан на Меша Селимовиќ како јунак од роман на Хесе

Хасан шири сирова добрина и во еден дел потсеќа на некој од јунаците на Хесе. Тој не може да се носи со светот и апсолутно е свесен за човечкото лицемерие, но од друга страна не може без тој свет кој го сака и наспроти разумот кој му го кажува спротивното. Оттука е неговиот горчлив цинизам и смелост, но на крајот на краиштата, помалку и парадоксално, вербата во тоа дека постои добрина во човекот.

Развојот на Ахмед Нурудин

Велат секоја секоја власт расипува, а апсолутната власт апсолутно расипува – во тоа нè уверува и „Дервишот и смртта“. Иако не ни зборува премногу за тоа, Ахмед Нурудин во очите на другите се претвора во она што за нега биле муселимот и другите крвници на неговиот брат. Тој станува еквивалент на Торна, лик кој го глуми Доналд Сатерленд во „Земја на слепите“ и како што се ближи крајот на романот, така ситуацијата се превртува и нè тера да го согледаме првиот дел од романот и од поинаква перспектива.

И токму затоа „Дервишот и смртта“ е ремек дело – ќе научите многу за себеси и многу од работите ќе можете да ги примените во секојдневниот живот. А тоа би требало да биде целта на секоја книга – да ни го размрда мозокот, да нè направи помудри и да нè поттурне да станеме што е можно подобра верзија на себе.

Цитати од книгата

„Никогаш човек не смее да мисли дека е сигурен, ниту пак дека умрело она што поминало. Но зошто се буди кога ми е најмалку потребна? Не е важна таа, толку далечна, сеќавањето на неа ја заменува скриената мисла дека сè можеше да биде поинаку, па и ова што ме боли. Заминувај, сенко, ништо не можеше да биде поинаку, и ќе се најдеше нешто друго да боли. Не може да биде поинаку, па да биде подобро во животот на човекот.“

„Каква штета и какво чудо е тоа што човек не ја чувствува ни најнепосредната опасност која му се заканува.“

„Не знаевме многу еден за друг, иако живеевме заедно, затоа што никогаш не зборевме за себе и никогаш целосно, туку само за она што ни е заедничко. И тоа е добро. Личните работи се премногу суптилни, матни, бескорисни и треба да ги оставиме во себеси доколку не можеме да ги задушиме. Разговорот меѓу нас е сведен главно на општи, познати реченици, кои ги користеле и други пред нас, затоа што се безбедни, проверени, бидејќи штитат од изненадувања и недоразбирања. Лична боја е поезијата, можноста за искривување, самоволието. А да се излезе од кругот на општата мисла, значи да се сомневаш во неа. Затоа се познававме само по она што не е важно или што е исто во нас. Со други зборови, ние не се познававме, ниту пак тоа беше потребно. Да се ​​познаваме, би значело да го знаеме што не треба “.

„Бегај од мене, ти одвратна немоќ, ме мамиш со лажни слики на растоварување, кои дури не се ни желби.“

„Неговото лице не кажуваше ништо, не покажуваше ниту лутина, ниту разбирање, од неговата уста можеше да излезе и осуда и благост. Подоцна несигурно се присеќавав дека во тоа време мислев дека секој што моли е во страшна положба: нужно мал, ништожен, под туѓа нога, виновен, понижен, загрозен од туѓи хирови, желен за случајна добра волја, подложен на туѓа моќ, ништо не зависи од него, дури ниту израз на страв или омраза што може да го уништи “.

„Одговорив остро, затоа што бев премногу напрегнат, непособен да ги зауздам непромислените пориви. Сè што тогаш се прави, обично е штетно, тоа е облик на глупаво јунаштво, самоубиствен пркос без цел, кој не трае долго и остава незадоволство во тебе. И задоцнето дополнително размислување кое не служи за ништо.“

„…мислев дека заборавив, но се чини дека ништо не се заборава, сè се враќа од заклучените оддели, од темнината на наводниот заборав, и наше е сè што мислевме дека сега веќе е ничије, не ни треба, а стои пред нас, блескајќи со своето поранешно постоење, потсетувајќи нè и повредувајќи нè. И одмаздувајќи се за предавството. Доцна е, спомени, залудно се јавувате, бескорисни се вашите немоќни утехи и потсетници за тоа што можеше да биде, бидејќи она што не беше, не ни можело да биде. А она што не се остварува, секогаш изгледа убаво. Вие сте измама што раѓа незадоволство, измама што не можам и не сакам да ја избркам, бидејќи ме разоружува и со тивка тага ме штити од страдање.“

„…жално е што кај нас никој не мисли дека е на вистинското место и секој е можен ривал на секого; луѓето ги презираат оние што не успеваат и ги мразат оние што се издигнуваат над нив: навикни се на презир ако сакаш мир, или на омраза ако решиш да се бориш. Но, не влегувај во борба ако не си сигурен дека ќе го собориш противникот. Не покажувај со прст кон туѓата нечесност ако не си доволно силен за да не мора да го докажуваш тоа.“

„Сè е возможно, сè е на дофат на рака, само човек не смее да се откаже. Тешко е додека не се одлучиш, тогаш сите пречки изгледаат непремостливи, сите тешкотии ненадминливи. Но, кога ќе се откинеш од неодлучниот ти, кога ќе ја победиш малодушноста, пред тебе се отвораат незамислени патеки, а светот повеќе не е тесен, ниту полн со закани.“

„Секому треба да му биде зададено да патува одвреме-навреме. Дури и повеќе од тоа: никогаш да не остане подолго отколку што е неопходно. Човекот не е дрво, и приврзаноста е негова несреќа, му ја одзема храброста, ја намалува неговата сигурност. Прицврстувајќи се на едно место, човекот ги прифаќа сите услови, дури и неповолните, и самиот себеси се плаши со неизвесноста што го чека. Промената му личи на напуштање, на загуба на вложеното, некој друг ќе го запоседне неговиот освоен простор и тој ќе треба да започне одново. Закотвувањето е вистинскиот почеток на стареењето, бидејќи човекот е млад сè додека не се плаши да започнува одново. Останувајќи, човекот трпи или напаѓа. Заминувајќи, тој ја задржува својата слобода, подготвен е да го промени местото и наметнатите услови “.

„А и ние самите сме виновни што дозволивме да нè мачат секакви измамници и ништожници. Ги гледаме од високо, ни стана сеедно, па тие земаа замав, заборавија кои се. Но, нека, немаше да се разбудиме доколку беа попаметни.“

Извор.