Пабло Неруда е еден од најзначајните поети на 20 век и еден од најпознатите поети на сите времиња. Нема човек кој не знае барем по еден негов стих. Освен тоа, тој е значаен не само заради неговата поезија, туку и заради неговите општествено-политички залагања кои му донеле многу приврзаници, но и непријатели. Заради целокупното свое творештво и заложби, тој во 1971 година ја добил Нобеловата награда за книжевност, како што објавила Шведската академија, „за поезијата која со своето дејство како основна сила, ги оживува соништата и судбината на еден континент.“

На церемонијата на која му била врачена наградата, тој имал неверојатно излагање кое можете да го прочитате во продолжение.

Кон извонредниот град

Мојот говор ќе биде долго патување, патување кое го имам поминато низ места кои се далечни и антиподни, но тоа не е причината да бидат помалку слични на пејсажот и осаменоста во Скандинавија. Јас мислам на начинот на кој мојата земја се растегнува надолу кон екстремниот Југ. Ние Чилеанците сме толку далеку што нашите граници речиси го допираат Јужниот пол, слично како географската положба на Шведска, чија глава го допира снежниот северен регион на оваа планета.

Таму доле, во тие огромни простори во мојата родна држава, каде јас бев понесен од настаните кои веќе имаат паднато во заборав, кои човек мора да ги премине, и јас бев принуден да ги поминам Андите за да ја најдам границата на мојата држава со Аргентина. Големите шуми ги прават овие недостапни региони како тунел низ кој нашето патување беше тајно и забрането, со слаби и речиси невидливи знаци кои ни го покажуваа патот. Немаше патишта и немаше патеки, и јас и моите четворица придружници, јавајќи на коњ, се придвижувавме напред по нашиот свитлив пат, избегнувајќи ги препреките поставени од огромни дрвја, непроодни реки, огромни карпи и пусти пространства со снег, слепо барајќи ја населбата во која лежеше мојата сопствена слобода. Оние што беа со мене знаеја како да тргнат напред помеѓу густите лисја на шумата, но за да се чувствуваат побезбедно, ја обележаа својата рута сечејќи со своите мачети тука и таму во кората на големите дрвја, оставајќи траги што ќе ги водат назад кога ме оставија сам со мојата судбина.

Секој од нас го направи својот пат исполнет со оваа неограничена осаменост, со зелена и бела тишина на дрвјата и огромни влекачки растенија и слоеви земја наталожувани со векови, меѓу полупаднати стебла на дрвја кои одеднаш се појавија како нови пречки да го спречат нашиот напредок. Бевме во блескав и таен свет на природата, во кој во исто време се создаваше растечка закана од студ, снег и прогонства. Сè стана едно: осаменоста, опасноста, тишината и итноста на мојата мисија.

Понекогаш следевме многу слаба трага, можеби оставена од шверцери или обични криминалци во бегство, и не знаевме дали многу од нив загинаа, изненадени од ледените раце на зимата, од страшните снежни бури кои одеднаш беснеат на Андите и го заробуваат патникот, затрупувајќи го под белина висока седум ката.

Од двете страни на патеката во дивата пустелија можев да набудувам нешто што ја издава човечката активност. Имаше натрупани гранки кои издржале многу зими, придонеси направени од стотици што патувале таму, груби гробишта во спомен на паднатите, такашто минувачот требаше да помисли на оние кои не можеле да продолжат да се борат, туку останале засекогаш таму под снегот. Моите другари, исто така, со своите мачети пресекоа гранки кои се триеја од нашите глави и се наведнаа над нас од колосалните дрвја, од дабовите чии последни лисја се расфрлаа пред зимските бури. И јас оставив посвета на секоја тумба, визит-карта од дрво, гранка од шумата за да украсам некој од гробовите на овие непознати патници.

Требаше да преминеме река. На врвот на Андите, има мали потоци кои се вртат како врлог и со луда сила, формирајќи водопади што ја разбрануваат земјата и камењата со насилство кое го носат со себе од височините. Но, овојпат пронајдовме мирна вода, широко пространство налик огледало, кое може да се искористи. Коњите се распрснаа, ги изгубија уздите и почнаа да пливаат кон другиот брег. Наскоро мојот коњ беше речиси целосно покриен со вода, и јас почнав да се нурнувам нагоре и надолу без поддршка, моите нозе се бореа очајно додека коњот се бореше да ја одржи главата над водата. Потоа успеавме да поминеме попреку. И едвај стигнавме до подалечното корито кога искусните селани кои беа со мене ме прашаа со едвај скриени насмевки:

„Се исплаши?“
„Многу. Мислев дека удри мојот последен час“, реков.
„Ние бевме позади тебе со нашите јажиња во рака“, тие одговорија.
„Баш онаму“, додаде еден од нив, „мојот татко падна и беше одвеан од струјата. Тоа не ти се случи на тебе.“

Продолживме сè додека не дојдовме до природен тунел, кој можеби се создал низ наметнувачките карпи од некоја нагло исчезната река или создаден од некаков тремор на земјата кога биле формирани овие височини, канал во кој влеговме таму каде што беше издлабен во гранитната карпа. Само по неколку чекори нашите коњи почнаа да се лизгаат кога се трудеа да најдат баланс на нерамните површини на каменот и нозете им беа свиткани, искри летаа од под нивните железни потковици – неколку пати очекував да се најдам исфрлен и легнат таму на карпата. Мојот коњ крвареше од муцката и од нозете, но ние издржавме и продолживме по долгата и тешка, но величествена патека.

Нешто не чекаше среде оваа дива исконска шума. Одеднаш, како во чудна визија, дојдовме до една убава мала ливада збиена меѓу карпите: чиста вода, зелена трева, диви цвеќиња, клокотењето на потоците и синото небо одозгора, дарежлив проток на светлина непречен од лисја.

Таму застанавме како во волшебен круг, како да бевме гости на некое осветено место, а церемонијата на која сега учествувам уште имаше воздух на нешто свето. Краварите се симнаа од своите коњи. Среде просторот, поставен како во обред, имаше череп на вол. Во тишина, мажите му се приближуваа еден по друг и ставаа монети и храна во очните отвори на черепот. Им се придружив во оваа жртва наменета за залутаните патници, сите видови бегалци кои ќе најдат леб и додатоци во очните отвори на мртвиот вол.

Но, незаборавната церемонија не заврши тука. Моите селски пријатели ги соблекоа капите и започнаа чуден танц, скокајќи на една нога околу напуштениот череп, движејќи се во кругот на стапалките што ги оставиле многу други што поминале таму пред нив. Матно разбрав, таму покрај моите нескротливи придружници, дека постои некаква врска помеѓу непознати луѓе, грижа, апел и одговор дури и во најоддалечената и изолирана осаменост на овој свет.

Понатаму, непосредно пред да стигнеме до границата што требаше да ме раздели од мојата родна земја во текот на многу години, ноќта дојдовме до последниот премин меѓу планините. Одеднаш видовме отсјај на оган како сигурен знак за човечко присуство и кога се приближивме, пронајдовме некои полуруинирани згради, трошни шупи што се чинеше дека се напуштени. Влеговме во една од нив и видовме сјајот на оганот од снопчиња стебла, како гори на средината на подот, трупови од огромни дрвја, кои гореа дење и ноќе и од кои излегуваше чад што се пробиваше низ пукнатините на покривот и се крена како темно син превез среде темнината. Видовме планини од наредени сирења, кои ги прават луѓето во овие високи региони. Во близина на огнот лежеа голем број мажи наместени како вреќи.

Во тишината можевме да ги разликуваме нотите на гитарата и зборовите на песната која се роди од жарта и темнината и која го носеше со себе првиот човечки глас што го сретнавме за време на нашето патување. Тоа беше песна за љубовта и далечината, крик на љубовта и копнежот за далечната пролет, од градовите од кои бегавме, за животот во својата неограничена мера. Овие луѓе не знаеја кои сме, тие не знаеја ништо за нашето бегство, тие никогаш не чуле ниту за моето име, ниту за мојата поезија; или можеби тие знаеја, можеби тие нè познаваа? Она што всушност се случи е дека околу овој оган пеевме и јадевме, а потоа во мракот влеговме во некои примитивни простории. Низ нив течеше топол поток, вулканска вода во која се капевме, топлина што излегуваше од планинскиот ланец и нè прими на градите.

Среќно прскавме, се издигнавме, се ослободивме од тежината на долгото патување на коњ. Се чувствувавме освежени, преродени, крстени, кога во зората тргнавме на пат од неколку милји што требаше да ме оддалечи од мојата родна земја. Возевме далеку на нашите коњи пеејќи, исполнети со нов воздух, со сила што нè исфрли на широкиот автопат на светот што ме чекаше. На ова добро се сеќавам, дека кога сакавме да им дадеме на жителите на планината неколку парички како благодарност за нивните песни, за храната, за топлата вода, за тоа што ни дадоа сместување и кревети, повеќе би рекол за неочекуваното небесно прибежиште што нè пречека на нашето патување, нашата понуда беше одбиена без размислување. Тие ни стоеја на наша услуга, ништо повеќе. Во ова тивко „ништо“ имаше скриени работи што беа разбрани, можеби препознавање, можеби ист вид на соништа.

Дами и господа,

Јас од книгите не научив ниту еден рецепт за пишување поема, и јас, за возврат, ќе избегнам да дадам каков било совет за типовите или стиловите што може да им даде на новите поети дури и капка наводен увид. Кога раскажувам во овој говор нешто за минатите настани, кога во оваа прилика одново преживувам работа која никогаш не сум ја заборавил, на ова место што е толку различно од тоа што беше, тоа е затоа што во текот на мојот живот секогаш некаде ја наоѓав неопходната поддршка, формулата што ме чекаше не за да се скаменам во моите зборови, туку за да си се објаснам на себеси.

За време на ова долго патување ги најдов потребните компоненти за изработка на поемата. Таму добив придонеси од земјата и од душата. И верувам дека поезијата е акција, ефемерна или свечена, во која како рамноправни партнери влегуваат самотијата и солидарноста, емоцијата и акцијата, блискоста кон себеси, блискоста кон човештвото и до тајните манифестации на природата. И не помалку силно мислам дека сето ова е издржано – човекот и неговата сенка, човекот и неговото однесување, човекот и неговата поезија – од постојано пошироко чувство за заедница, со напор што засекогаш ќе ги спои реалноста и соништата во нас затоа што токму на овој начин поезијата ги обединува и ги меша.

И затоа велам дека не знам, по толку многу години, дали лекциите што ги научив кога преминав застрашувачка река, кога танцував околу черепот на вол, кога го капев моето тело во водата за чистење од највисоките височини – не знам дали овие лекции произлегоа од мене за да им бидат пренесени на многу други или дали сето тоа беше порака што другите ми ја испратија како барање или обвинение. Не знам дали го доживеав ова или го создадов, не знам дали беше вистина или поезија, нешто минливо или трајно, песните што ги доживеав во тој час, искуствата што подоцна ги ставив во строфа.

Од сето ова, мои пријатели, произлегува увид што поетот мора да го научи преку други луѓе. Нема несовладлива осаменост. Сите патеки водат кон истата цел: да им го пренесеме на другите она што сме. И ние мора да поминеме низ осаменост и тешкотија, изолација и тишина за да стигнеме до волшебното место каде што можеме да го танцуваме нашиот несмасен танц и да ја пееме нашата тажна песна – но во овој танц или во оваа песна се исполнети најстарите обреди на нашата совест во свеста да се биде човек и да веруваме во заедничка судбина.

Вистината е дека дури и ако некои или многумина ме сметаат за секташ, на кого му е забрането да заземе место на заедничката маса на пријателството и одговорноста, јас не сакам да се бранам, бидејќи верувам дека ниту обвинението ниту одбраната не се меѓу задачите на поетот. Кога сè е кажано, нема поединечен поет што управува со поезија, и ако еден поет се намести себеси да ги обвини своите соработници или ако некој друг поет си го потроши животот за да се брани од разумни или неразумни обвиненија, моето убедување е дека само суетата може толку да нè доведе во заблуда. Сметам дека непријателите на поезијата не се наоѓаат меѓу оние кои практикуваат поезија или ја чуваат, туку во недостаток на договор во поетот. Од оваа причина, ниту еден поет нема значителен непријател, освен неговата неспособност да направи да биде разбран од најзаборавените и најексплоатираните негови современици, и ова се однесува на сите епохи и во сите земји.

Поетот не е „мал бог“. Не, тој не е „мал бог“. Тој не е избран од мистична судбина пред оние кои следат други занаети и професии. Честопати тврдев дека најдобар поет е оној што ни го подготвува дневниот леб: најблискиот пекар што не се замислува дека е бог. Тој ја извршува својата величествена и скромна работа – месење на тестото, ставањето во рерна, печење во златни бои и давајќи ни го нашиот дневен леб како човечка должност. И, ако поетот успее да ја постигне оваа едноставна свест, тоа исто така ќе се преобрази во елемент на огромна активност, во едноставна или комплицирана структура што претставува градење на заедница, промена на условите што го опкружуваат човештвото, предавање на производи на човештвото: леб, вистина, вино, соништа.

Ако поетот се приклучи на оваа непрестајна борба да се прошири на рацете на секој негов дел од неговиот потфат, неговиот напор и неговата нежност кон секојдневната работа на сите луѓе, тогаш поетот мора да учествува, поетот ќе учествува, во потта, во лебот, во виното, во целиот сон на човештвото. Само на овој неопходен начин да бидеме обични луѓе, ќе ѝ ја вратиме на поезијата моќната ширина што се одвојувала од неа, малку по малку, во секоја епоха, исто како што и самите ние бевме потсекувани во секоја епоха.

Грешките што ме доведоа до релативна вистина и вистините кои постојано ме враќаа кон грешките, не ми дозволија – и никогаш не сум го тврдел тоа – да најдам начин да водам, да го научам она што се нарекува креативен процес, да ги достигнам височините на книжевноста кои се толку тешко достапни. Но, сфатив една работа – дека ние самите сме тие што ги повикуваме духовите преку нашето создавање митови. Од материјата што ја користиме или сакаме да ја искористиме, подоцна произлегуваат пречки за нашиот сопствен развој и идниот развој. Нè водат непогрешливо кон реалноста и реализмот, тоа е да се каже дека стануваме индиректно свесни за сè што нè опкружува и за начините на промена, а потоа гледаме, кога се чини дека е доцна, дека сме подигнале таква претерана бариера што го убиваме она што е живо, наместо да му помогнеме на животот да се развива и да цвета.

Ние врз себе си присилуваме и наметнуваме реализам, кој подоцна се покажува како потежок од тулите на зградата, без да ја подигнеме зградата што ја сметавме за неопходен дел од нашата задача. И, во спротивно, ако успееме да создадеме фетиш на неразбирливото (или фетиш на она што е разбирливо само за неколкумина), фетишот на ексклузивното и тајното, ако ги исклучиме реалноста и нејзините реални дегенерации, тогаш одеднаш се наоѓаме опкружени со невозможна земја, мочуриште од лисја, од кал, од облак, каде што ни тонат нозете и нè гуши неможноста за комуникација.

Што се однесува до нас особено, ние писателите во неверојатно далечниот американски регион, непрестајно го слушаме повикот да се пополни оваа моќна празнина со суштества од крв и месо. Ние сме свесни за нашата должност како исполнители – истовремено сме соочени со неизбежната задача на критичка комуникација во свет кој е празен и не е помалку полн со неправди, казни и страдања затоа што е празен – и ние исто така го чувствуваме одговорност за будење на старите соништа кои спијат во статуи од камен во руинираните антички споменици, во широко распространетата тишина во планетарните рамнини, во густите исконски шуми, во реки што рикаат како гром. Ние мора да ги пополниме со зборови најоддалечените места на немиот континент и сме опиени од оваа задача да правиме басни и да даваме имиња.

Ова е можеби она што е одлучувачко во мојот сопствен скромен случај, и ако е така, моите претерувања или моето изобилство или мојата реторика не би биле ништо друго освен наједноставните настани во рамките на секојдневната работа на еден Американец. Секоја моја строфа избра да си го заземе своето место како материјален предмет, и секоја моја песна тврди дека е корисен работен инструмент, секоја моја песна се трудеше да служи како знак во вселената за средба помеѓу патеки што се вкрстуваат едни со други, или како парче камен или дрво на кое некој, некои други, оние што следат, ќе можат да ги издлабат новите знаци.

Проширувајќи се до овие екстремни последици, должноста на поетот, правилно или погрешно, утврдив дека моето држење во рамките на заедницата и пред животот треба да биде од скромно заземање страна. Ова го решив кога видов толку многу чесни несреќи, осамени победи, величествени порази. Среде арената на борбите во Америка видов дека мојата човечка задача не беше ниту една друга, освен онаа да им се придружам на обемните сили на организираните маси на народот, да се придружам со животот и душата со страдање и надеж, бидејќи тоа е само од овој голем популарен тек што можат да се појават неопходните промени за авторите и за нациите. И дури и ако мојот став даде и сè уште предизвикува горчливи или пријателски приговори, вистината е дека не можам да најдам друг начин за некој автор во нашите далечни и сурови земји, ако сакаме да цвета темнината, ако сме загрижени дека милиони луѓе кои не научиле ниту да нè читаат нас ниту да читаат воопшто, кои сè уште не можат да ни пишуваат или воопшто да пишуваат, треба да се чувствуваат како дома во областа на достоинството без кое е невозможно да бидат целосни човечки суштества.

Го наследивме овој оштетен живот на народите што го влечеа зад себе товарот на осудата со векови, најраскиот меѓу народите, најчистиот, оние кои со камења и метали направија прекрасни кули, накит од блескава брилијантност – народи кои ненадејно беа уништени и замолчени во страшните епохи на колонијализмот кои сè уште траат.

Нашите оригинални водечки sвезди се борбата и надежта. Но, не постои такво нешто како осамена борба, ниту такво нешто како осамена надеж. Во секое човечко суштество се комбинираат најоддалечените епохи, пасивноста, грешките, страдањата, итните ургенции на нашето време, темпото на историјата. Но, што ќе станеше од мене ако, на пример, на некој начин придонесев кон одржувањето на феудалното минато на големиот американски континент? Како тогаш ќе можев да ја кренам веѓата, осветлена од честа што ми ја даде Шведска, ако не бев во можност да почувствувам гордост што учествував, макар и во мала мера, во промената што сега се случи и дојде во мојата земја? Неопходно е да се погледне картата на Америка, да се поставиме себеси пред нејзиното прекрасно мноштво, пред космичката великодушност на широките места што нè опкружуваат, за да разбереме зошто многу писатели одбиваат да ја споделат нечеста и грабежот од минатото, сето она што темните богови им го одзедоа на американските народи.

Го избрав тешкиот начин на споделена одговорност и, наместо да го повторувам обожавањето на поединецот како сонце и центар на системот, претпочитав да ги нудам своите услуги со сета скромност на чесна армија, која одвреме навреме можеби прави грешки, но која непрекинато се движи напред и се бори секој ден против анахронизмот на огноотпорните и нетрпеливоста на оние со цврсти ставови. Затоа што верувам дека моите должности како поет вклучуваат пријателство не само со розата и со симетријата, со возвишената љубов и бескрајниот копнеж, туку и со немилосрдните човечки занимања што ги вметнав во мојата поезија.

Денес се точно сто години откако еден несреќен и брилијантен поет, најпрекрасниот од сите очајни души, го запиша ова пророштво: „A l’aurore, armés d’une ardente трпеливост, nous entrerons aux splendides Villes“. „Во зората, вооружени со горливо трпение, ќе влеземе во прекрасните градови“.

Верувам во ова пророштво на Рембо, Визионерот. Доаѓам од темен регион, од земја одделена од сите други со стрмните контури на нејзината географија. Бев најзадоволен од поетите и мојата поезија беше провинциска, угнетувана и врнежлива. Но, секогаш му верував на човекот. Никогаш не изгубив надеж. Можеби токму поради ова дојдов толку далеку со мојата поезија и исто така со мојот транспарент.

И за крај, сакам да им кажам на луѓето со добра волја, на работниците, на поетите, дека целата иднина ја изрази Рембо во овој стих: „Само со горливо трпение можеме да го освоиме прекрасниот град кој ќе даде светлина, правда и достоинство на целото човештво.“

На овој начин, песната не би била испеана залудно.

Извор.