Огромниот светски успех на романот „Мојата генијална пријателка“ (во Македонија излезе во издание на ТРИ) на Елена Феранте, одличните критики, како и големата мистерија околу тоа која е оваа авторка го привлекоа вниманието на јавноста и ги следеа и следните изданија од серијалот „Неаполски романи“.

Неодамна кај нас беа издадени и вториот и третиот дел од серијалот, односно „Приказна за новото презиме“ и „Приказна за оние што заминуваат и за оние што остануваат“, исто така во издание на ТРИ.

(Сцена од екранизираната серија „Мојата генијална другарка“ и англиското издание на книгата)

Продолжуваме да ги следиме Лена и Лила, две девојчиња од сиромашно преградие во Неапол, чие детство го следевме во првиот дел од серијалот. Иако, нивните имиња звучат слично, пријателството и антагонизмот на двете девојчиња, ги отсликуваат разликите и сличностите на двата карактери. Социјалното опкружување, сиромаштијата, како и зададените улоги, ги опкружуваат овие две тинејџерки. Да ги вклопат своите желби и да ги исполнат очекувањата на околината се во центарот на адолесцентските размислувања и конфликти, кои и денес се присутни во привилегирани средини. Како оваа тензија изгледа во сиромашна средина во 20 век, со сè уште свежо сеќавање на фашизмот, во Неапол, на маргините?

Приказна за новото презиме?

За време на читањето, читателот можеби ќе се запраша зошто има промена на презимето во насловот на книгата, а нема некое конкретно споменување на таа тема, освен некоја сцена, внатрешен дијалог, внатрешен конфликт што се пренесува и на други ликови, па станува непријатен дијалог. Тивко жалење за неможноста да го задржи својот/женскиот идентитет во форма на задржување на презимето. Освојување мала формална слобода, илузии за љубов и брак, притисок од семејството и пријателите. Неподносливоста и силата на околината и традицијата.

Можеби сте паднале во стапицата на модерното/современо размислување/разбирање за одбивање да го прифатите презимето на вашиот сопруг, почетокот на еманципацијта, подвлекувајќи ја слободата и изборот. И, се разбира, сте ја пропуштиле поентата ограничувајќи се на сопствените ставови. „Приказната за новото презиме“ е приказна за положбата на жената, за малолетнички во брак. За поинаков свет од светот на детството, кој има свои правила и барања и бара целосно препуштање на дадената динамика.

Бунтот на Лила ги создава речиси сите меѓучовечки односи и настани. Се разбира, ова е прикажано од гледна точка и толкување на Лена, нејзината пријателка, приказните од населбата и неколку дневнички записи. Генијалната девојка (генијалната пријателка) дава смисла на сè, освен на нејзиниот живот. Се бунтува против сиромаштијата и стапува во брак, се бунтува против силните (семејството Солара) и му помага на својот брат да развие бизнис, се бунтува против суровоста и насилството на сопругот, се бунтува против досадноста на сопствената летаргија и се заљубува, изневерува, се изложува на озборувања и потсмев.

На нејзината постојана борба се гледа како на деформиран лик, кој никогаш не може да се смири. Не се гледа целата агресија на околината, која е буквално присутна во трагите од удари на нејзиното прекрасно тело. Нејзиниот генијален мозок и убавина се прифатливи кога служат за нешто практично – да привлече повеќе муштерии во продавницата, да дизајнира модели на чевли, да се омажи добро и да обезбеди одредена сигурност за своето семејство.

Димензиите на нејзината енергија и талент покриваат речиси сè и со својата привлечност предизвикуваат разни реакции, од восхит до дивјачка агресија. Описите на сите работи што се купуваат со пари се суштински дел од светот што потонал во сиромаштија и се трогателни описи за удобноста што доаѓа со парите. Сепак, последиците од таквите аранжмани и целосната глупост и препуштањето на претстојните настани се потресни. Раскошниот дух и големите интелектуални капацитети на Лила се поврзуваат во зависност од влошувањето на животната ситуација, преку стекнување знаење.

Огледало на знаење и образование е Лену, која исто така е хроничар на историјата на неаполскиот живот и традиција, на генијалната пријателка и нејзиниот однос со неа. Книгата и училиштето се речиси непотребен луксуз, секој учебник е тешко да се совлада, во превод, се стекнува, бидејќи купувањето на истото е недостижно. Знаењето е премногу апстрактно за премногу сиромашни семејства. Лену е таа која го продолжува своето образование речиси и без да разбере зошто е тоа така. Ја следиме борбата за докажување преку оценки, купување учебници, наоѓање време за учење и покрај домашните задачи, чувството на вина дека семејството е непотребно финансиски оптоварено со трошоците за училиште, како и исцрпното споредување со Лила.

Динамиката околу знаењето и неговото стекнување навлегува, на речиси парадоксален начин, во речиси сите сфери од животот на двете хероини. Во контекст на сиромаштијата, образованието е маргинализирана област, отфрлена како нефункционална, област само за избраните. Во исто време, тоа е сцена на меѓусебно мерење на силите и докажување на двете главни хероини. Понекогаш, тие се однесуваат натпреварувачки една со друга и создаваат тензија што ги оддалечува на краток рок. Лила и Лена се на различни начини поврзани со стекнувањето знаење, пред сè она кое се однесува на формалното образование. Лена се движи во рамките на образовниот систем, додека Лила се обидува да ѝ парира на неформален начин.

Освојувањето на одреден општествен статус е длабоко интимна врска на двете хероини, тие ги постигнуваат на различни полиња (брак/школување). Како што се развива приказната, образованието добива привилегирано место во развојот на личноста на хероината. Тоа е нишка што не дозволува лет кон апсолутно самоуништување и препуштање на дадените општествени рамки.

Семејството е извор на немири, и она од кое потекнуваме и она што го создаваме. Оваа хроника на сиромашно неаполско предградие изобилува со приказни за дисфункционални семејства. Преполните сиромашни станови се движечката сила на конфликтите и тензиите. Оваа шема е тешко да се избегне и се повторува сама по себе. Нема потреба да вложувате напор. Недостаток на пари од една страна и лихварство од друга страна, разбирлив капиталистички модел каде што поголемиот секогаш ги уништува помалите, трагите од фашизам врз парите и најбогатото семејство во населбата се интимните искуства на двете хероини.

Се истакнува и претприемништвото на малите играчи и зависноста од практично лихварски пари. Книгата на г-ѓа Солара е речиси како регистар на должници на банка. Со долговите се губи сè, дури и надежта дека некој може да излезе од сиромаштијата. Навикнувањето на дадените шаблони оди во различни насоки. Романот дава широк преглед на различни судбини и општествени феномени. Го зазема вниманието и ги следи оние што не се вклопуваат, нивната борба, нивниот пораз. Дава мрачни и напнати сцени на семејно насилство. Тие даваат прикази за волјата, и кога е во полет и кога се крши. Тоа нè потсетува дека слободата тешко се освојува, а лесно се губи. А ако сте жена, уште полесно, и уште побрзо.

(Извор: Prikazni.mk)

„Тоа беше сè, таа не направи ништо друго. Наскоро сфатив дека како мажена жена e поосамена отколку порано, кога беше сама. Понекогаш излегував со Кармел, со Ада, дури и со Џиола, а на училиште се дружев со пријатели од мојата и од другите паралелки, па понекогаш одев на сладолед со нив на улицата Форија. Меѓутоа, таа го гледаше само својот зет, Пинучо.“

Милица Милиќ за „Култивиши се“

Извор.