Луѓето со векови се трудат да најдат значења во големите книжевни дела, па понекогаш некое дело и со векови има различни толкувања. Толкувањата понекогаш може да се гледаат и како манија, потреба да се навлезе подлабоко во она што е напишано и желба да се влезе во умот на авторот со цел да се открие што мислел кога напишал одредено дело. Токму на оваа тема, Габриел Гарсија Маркес, еден од највлијателните писатели на 20 век и добитник на Нобеловата награда за книжевност, напишал еден одличен и остроумен текст, баш во негов стил, во кој зборува за тоа како манијата за толкување води кон упропастување на младите луѓе и нивното разбирање на книжевноста. Прочитајте го неговиот текст во продолжение.

~~~~

Наставник по книжевност минатата година ја предупредил најмладата ќерка на мој многу добар пријател дека нејзиниот последен испит ќе биде за „Сто години самотија“. Девојчето се исплашило, со право, не само затоа што не ја прочитала книгата, туку затоа што се концентрирала на други, поважни предмети. За среќа, нејзиниот татко има многу сериозно книжевно образование и поетска интуиција како малкумина што имаат, и тој ја подложи на толку интензивна подготовка што, несомнено, таа отишла на испитот подобро подготвена од нејзиниот учител. Сепак, тој ѝ поставил неочекувано прашање: Кое е значењето на превртената буква во насловот Cien años de soledad (оригиналниот наслов на книгата „Сто години самотија“, м.з)? Тој мислел на изданието кое беше издадено во Буенос Аирес, чија корица беше дизајнирана од сликарот Висенте Рохо, со една буква свртена наназад, бидејќи неговата апсолутна и суверена инспирација го упатила на тоа. Девојчето, се разбира, не знаело како да одговори. Кога му ја кажав случката на Висенте Рохо, рече дека и тој не би знаел.

Истата година, мојот син Гонзало за неговиот приемен испит мораше да одговори на литературен прашалник подготвен во Лондон. Едно од прашањата наводно имало за цел да утврди што симболизира петелот во „Никој не му пишува на полковникот“. Гонзало, кој е многу запознаен со стилот во нашата куќа, не можел да одолее на искушението да се пошегува со тој далечен научник и одговорил: „Тоа е петел од златните јајца“. Подоцна дознавме дека лицето кое добило највисока оценка е ученикот кој одговорил, како што го научил наставникот, дека петелот на полковникот е симбол на потиснатата сила на народот. Кога го дознав тоа, повторно ми беше драго за мојата тактична среќна ѕвезда, бидејќи крајот на книгата што првично го планирав и што го сменив во последен момент, беше да го натерам полковникот да му го затегне вратот на петелот и од него да направи супа во знак на протест.

Со години ги собирав овие бисери што лошите учители по книжевност ги користат за да ги изопачат децата. Познавам еден кој со многу добра волја верува дека бездушната, дебела и незаситна баба која ја искористува наивната Ерендира за да си собере долг, е симбол на незаситниот капитализам. Еден католички учител предаваше дека искачувањето на Ремедио на Убавицата на небото е поетско транспонирање на вознесението на Дева Марија во телото и душата. Друг предаваше цел час за Херберт, лик од некоја моја приказна кој им ги решава проблемите на сите и разделува пари предавајќи ги во тупаница. „Тој е прекрасна метафора за Бога“, рекол наставникот.

Двајца критичари од Барселона ме изненадија со откритието дека „Есента на патријархот“ има иста структура како и третиот пијано концерт на Бела Барток. Тоа ми донесе голема радост поради восхитот што го имам кон Бела Барток, а особено кон тоа кончерто, но сè уште не ги разбирам аналогиите на тие двајца критичари. Професор по книжевност на Факултетот за писма во Хавана помина многу часови на анализа на „Сто години самотија“ и дојде до заклучок – ласкав и депресивен во исто време – дека не нуди решение. Што целосно ме убеди дека толкувачката манија на крајот завршува како нова форма на фикција која понекогаш заглавува во глупава забелешка.

Мора да сум многу генијален читател, бидејќи никогаш не сум мислел дека романсиерите имаат намера да кажат повеќе од она што го велат. Кога Франц Кафка вели дека Григориј Самса се разбудил едно утро преобразен во огромен инсект, тоа не ми изгледа како симбол на нешто, и единственото нешто што отсекогаш ме интересирало е тоа какво суштество би можел да биде. Верувам дека во реалноста имало време кога теписите летале и духовите биле затворени во шишиња. Верувам дека задникот на Валаам зборувал – како што ни кажува Библијата – и единствено жалам е што неговиот глас не бил снимен, и верувам дека Џошуа ги уништил sидовите на Ерихон со силата на неговите труби, и единствено тажно е што никој не ја транскрибирал музиката за уривање. Верувам, навистина, дека адвокатот од стакло – на Сервантес – навистина бил направен од стакло, бидејќи тој верува во неговото лудило, и јас навистина верувам во радосната вистина дека Гаргантуа мочал над катедралите во Париз. Уште повеќе: Верувам дека други слични чуда сè уште се случуваат, и ако не ги гледаме, тоа е во голема мера бидејќи сме попречени од опскурантистичкиот рационализам, всаден во нас од лошите наставници по книжевност.

Имам голема почит, и најмногу од сè голема наклонетост кон работата на наставникот, и затоа ме боли што и тие се жртви на системот на учење што ги води дa изнесуваат излишни глупости. Едно од моите незаборавни суштества е наставничката која ме научи да читам на петгодишна возраст. Таа беше прекрасна и мудра девојка која не се преправаше дека знае повеќе отколку што знае, а исто така беше толку млада што со текот на времето заврши како помлада од мене. Таа беше онаа што ни ги читаше на час првите песни што ми го расипаа мозокот засекогаш. Со истата благодарност се сеќавам на мојот средношколски професор по книжевност, скромен и разумен човек кој нè водеше низ лавиринтот на добри книги без преизвртени толкувања. Овој метод им овозможи на неговите студенти полично и послободно учество во чудата на поезијата. Накратко, курсот по книжевност не треба да биде многу повеќе од добар водич за читање. Секоја друга претензија не служи за ништо, освен за застрашувување на деца. Тоа е моето мислење, тука во задната соба.

27 јануари 1981 година, „Ел Паис“, Мадрид

Од книгата „Скандалот на векот и други написи“ од Габриел Гарсија Маркес

Статијата е преземена од тука.