Албер Ками е еден од најпроникливите автори и филозофи на 20 век. Неговите дела и записи точно знаат како да ги дијагностицираат проблемите на општеството и затоа е релевантен и по толку години од неговата смрт. На блогот можете да го прочитате и интересниот текст „Што можеме да научиме од „Чума“ на Албер Ками во време на пандемија на коронавирус?“, кој е уште еден доказ за релевантноста на Ками, а во продолжение прочитајте го овој извадок во кој Ками зборува за одговорноста на уметниците во бурни времиња, кој само ќе ви потврди зошто Ками секогаш бил и секогаш ќе биде актуелен.

Кога се молел, еден мудар човек од Истокот секогаш го молел своето божество да го поштеди од живеење во интересни времиња. Бидејќи не сме мудри луѓе, нашето божество не нè поштеди, бидејќи живееме во интересни времиња. Во секој случај, нашата ера одбива да ни дозволи да ја игнорираме. Денешните писатели веќе го знаат ова. Ако проговорат, веднаш се критикувани и напаѓани. Ако молчат од понизност, никој никогаш не зборува за ништо друго освен за нивниот молк и бурно се прекорувани од општеството.

Среде оваа бурна врева, писателите веќе не можат да се надеваат дека ќе стојат настрана и да ги следат мислите и размислувањата што ги негуваат. Досега беше можно, повеќе или помалку, да се остане одвоен од историјата. Секој што не се согласуваше со настаните често можеше да молчи или да зборува за други работи. Денес, сè е променето: самата тишина доби страшно значење. Во моментот кога останувањето настрана почна да се смета за избор и да се добиваат казни или пофалби како резултат на тоа, уметниците, без разлика дали им се допаѓа тоа или не, се дел од сето тоа и се вклучени. И во сето ова, зборот „вклучен“ ми се чини многу поточен отколку едноставно „обврзан“.

Всушност, не се работи само за доброволната посветеност на уметникот, туку се работи за нешто што е послично со задолжителната воена служба. Сите уметници денес се впуштија во галијата на времето. Тие мора да се помират со тој факт, дури и ако чувствуваат дека нивниот брод мириса на скапани риби, дека навистина има премногу тирански надгледници и, уште повеќе, дека тие се движат спротивно од курсот. Ние лутаме на отворено море. Уметниците, како и сите други, мора да ги земат своите весла, без да умрат (ако е тоа можно), а тоа значи да продолжат да живеат и создаваат.

Да бидам искрен, ова не е лесно и можам да разберам дека на уметниците им недостасува нивниот поранешен удобен живот. Промената беше прилично брутална. Се разбира, во амфитеатарот на историјата, секогаш имало маченици и лавови. Силата на мачениците извира од идејата за вечна пофалба, а кај лавовите таа извира од многу крвавата историска сточна храна. Но, сè досега, уметниците секогаш остануваа настрана. Тие пееја без причина, за нивно сопствено задоволство или, во најдобар случај, за да го охрабрат маченикот и да се обидат да го одвлечат вниманието на лавот од неговиот плен. Сега, напротив, уметниците се наоѓаат заробени во амфитеатарот. Нивните гласови, нормално, повеќе не звучат исто: тие се многу помалку самоуверени.

Лесно е да се види која уметност е изложена на ризик да изгуби во таквата континуирана вклученост: нивната поранешна удобност, главно, и таа божествена слобода што живее и дише во делата на Моцарт. Сега можеме подобро да ја разбереме измачената и истрајна атмосфера на нашите уметнички дела, нивните избраздени врвови и ненадејните дебакли. И така, си велиме дека разбираме дека тоа е причината поради која има повеќе новинари отколку писатели, повеќе сликари аматери од Сезани, и зошто детската литература и мистериите за убиства го зазедоа местото на „Војна и мир“ на Толстој или „Повелбата на Парма“ на Стендал. Се разбира, секогаш можеме да се спротивставиме на оваа состојба со хуманистичко оплакување, за да станеме она што Степан Трофимович очајно сакаше да го симболизира во „Бесови“ на Достоевски: персонифициран прекор. И исто како и тој лик, ние исто така може да доживееме напади на граѓанска очајност. Но, таа очајност не би променила ништо околу она што навистина се случува.

Би било многу подобро, според мене, да учествуваме во нашево време, бидејќи нашата доба нè повикува да го правиме тоа, и тоа доста гласно, со мирно прифаќање дека заврши ерата на ценети мајстори, уметници со камелии во реверите и генијалци во фотелја. Да се твори денес значи да се твори опасно. Секоја публикација е намерен чин и тој чин нè прави ранливи на страстите на еден век кој ништо не простува. И така, прашањето не е да се знае дали преземањето акција е или не е штетно за уметноста. Прашањето, за секој кој не може да живее без уметност и сè што таа значи, е едноставно да знае – со оглед на строгите контроли на безброј идеологии (толку многу култови, таква осаменост!) – како енигматската слобода на создавање останува можна. Уметниците на денешницата се сомневаат дали нивната уметност, а со тоа и самото нивно постоење, е неопходна.

Во овој поглед, не е доволно само да се каже дека уметноста е загрозена од овластувањата на државата. Всушност, во тој случај проблемот би бил едноставен: уметникот или би се борел или би капитулирал. Проблемот е покомплексен, се работи повеќе за прашање на живот или смрт, во моментот кога сфаќаме дека битката се води внатре во самите уметници. Омразата кон уметноста, за која постојат толку многу прекрасни примери во нашето општество, денес напредува толку добро само затоа што самите уметници ја одржуваат во живот. Уметниците кои ни претходеа имаа сомнежи, но она во што се сомневаа беше нивниот талент. Расин од 1957 година би се извинил што ја напишал „Бериника“ наместо да се бори за Нантскиот едикт.

За ова ново оценување на уметноста од страна на уметниците има многу причини, но ние ќе ги разгледаме само најважните. Во најдоброто сценарио, тоа се објаснува со впечатокот што современите уметници би можеле да го имаат дека лажат или зборуваат без причина доколку не ги земат предвид несреќите на историјата. Она што го карактеризира нашето време, всушност, е тензијата помеѓу современите чувствителности и подемот на осиромашените маси. Сега знаеме дека тие постојат, додека порано сме имале тенденција да ги игнорираме. И ако сме свесни за нив, не е затоа што елитите, уметничките елити или други, станаа подобри. Не, да бидеме јасни околу тоа – тоа е затоа што масите станаа посилни и нема да ни дозволат да ги заборавиме.

Има и други причини за ова бегање од одговорноста, а некои од нив не се толку благородни. Но, какви и да се причините, тие придонесуваат за истата цел: да се обесхрабри слободната креативна активност со напаѓање на нејзината главна суштина, а тоа е самодовербата на креативниот уметник. Како што вели Емерсон толку величествено: „Човековата послушност кон сопствениот гениј е крајната дефиниција за верата“. А друг американски писател од 19 век додаде: „Сè додека човекот си останува верен на себе, сè работи во негова корист: владата, општеството, дури и сонцето, месечината и ѕвездите“. Ваквиот неверојатен оптимизам денес изгледа мртов. Уметниците, во повеќето случаи, се срамат од себе и од своите привилегии, доколку ги имаат. Што е најважно, тие мора да одговорат на прашањето што самите си го поставуваат: Дали уметноста е измамнички луксуз?

Извор.