Албер Ками е еден од најпопуларните филозофи на 20 век, кој преку своите дела се трудел да проникне во она што сите се трудиме да го откриеме: Која е смислата на животот? Со цел да се истражат некои од неговите размислувања, Јутуб каналот Einzelgänger создал кусо видео во кое изнесува некои од главните размислувања на Ками, претежно преку анализирање на некои од неговите тези во „Митот за Сизиф“: Во продолжение прочитајте го транскриптот на македонски јазик, а најдолу можете да го погледнете и видеото.

(Извор на сликата: LitHub)

Дали некогаш сте се запрашале зошто лошите луѓе често поминуваат неказнето за своите лоши постапки, и обратно, зошто добрите луѓе се соочувааат со ужасни тешкотии? Дали некогаш сте помислиле дека смислата која му ја даваме на животот, или на одредени делови од животот, можеби е само илузија, или со други зборови, човечка творба која е создадена за да ја направи мистеријата на постоењето малку поподнослива? Дали постои Божји план зад сето ова? Дали постои задгробен живот и дали нашето време тука на Земјата е само подготовка за она што следува? Или пак, дали е можно животот да е целосно бесмислен и дека универзумот е нерационален и рамнодушен и дека човештвото не е ништо друго освен космичка шега?

Француско-алжирскиот филозоф Албер Ками верувал дека животот нема некаква посебна и длабока смисла, и согласно на тоа, тој е апсурден. На еден начин, ова може да е причина за очајување, но Ками кажал дека бесмислениот универзум всушност е можност да се ослободиме себеси од оковите на надежта и поцелосно да го искусиме постоењето.

Данскиот филозоф Кјеркегор копнеел по цел за која би живеел и за која би умрел. Исто така, тој се борел со фактот дека голем дел од живеењето не може рационално да се објасни и поради тоа, мора да посегнеме и да се фатиме за нешто надвор од нас, нешто што ни дава јасност и водство при соочувањето со непознатото. Тој открил дека религијата е одговорот и дека треба да ја прегрнеме вербата со тоа што ќе ја прифатиме таа некоја повисока смисла како највисокото значење на животот, иако не постои цврст доказ за неjзината валидност. Таквото размислување би можело да го реши проблемот и да стави крај на нашата егзистенцијална вознемиреност, но тоа доаѓа со цена.

Ками имал прилично различен пристап кон непостојаноста на живеењето. Тој го прифаќал фактот дека разумот има ограничувања и дека она што го надминува нашето разбирање e необјасниво. Дотолку повеќе, тој верувал дека животот е бесмислен и дека сите форми на значење и смисла кои му ги придаваме се само конструкти на човечкиот ум. Нема доказ дека универзумот има смисла која го надминува. Дури и да има, ние едноставно не ја знаеме. Како што наведува во неговиот филозофски есеј „Митот за Сизиф“:

„Не знам дали овој свет има смисла која го надминува. Но, знам дека не ја знам таа смисла и дека е невозможно во моментов да ја знам. Што може некоја смисла надвор од мојата состојба да значи за мене? Јас можам да разбирам само во човечки термини.“

Па така, тој заклучил дека единствениот искрен заклучок кој можеме да го направиме за светот е дека тој е безначаен. Не постојат универзални вредности, не постои божествен план, сè се случува без некаков ред. Оттаму, животот е апсурден. Но што подразбирал Ками под поимот „апсурдно“? Дали дека ние, луѓето, сме апсурдни суштества? Или дека светот кој нè опкружува е апсурден сам по себе? Всушност, не го мислел ниту едното, ниту другото.

(Извор на сликата: IMDB)

Тешкотијата со која се соочуваме како луѓе е дека ние сме рационални суштества со силна желба да создадеме ред и јасност и да му дадеме смисла на животот, а истовремено сме опкружени со нерационален и рамнодушен универзум. Одговорот на таквиот универзум на повиците на луѓето за пронаоѓањето на смислата е ништо повеќе од молк. Ова соочување е тоа што Ками го нарекол „Апсурдот“. Тоа е фактот дека ние упорно се обидуваме да направиме нешто од овој универзум, да ја решиме загатката, да му дадеме значење на неговите патишта, и во моментот кога сме помислиле дека сме на дофат да го откриеме, ни се излизгува низ прстите како вода.

Помислата дека ние сме само обични примати кои живеат на карпа во бескраен универзум кој е рамнодушен кон нас и дека после 100 години нашите животи ќе паднат во заборав и дека нашата планета секако нема да преживее бидејќи порано или подоцна ќе биде проголтана од Сонцето, може да фрли некого во очај. Но, нема доказ дека нашето постоење е поинакво. Дополнително, кога ќе фрлиме поглед на повторувачката природа на нашиот живот, и овој општествено прифатен пат за кој се очекува дека сите ќе го изодиме од раѓање до смрт, би можеле да почнеме да се прашуваме: Што е поентата на сето ова?

Тоа е моментот кога човек почнува да станува свесен за апсурдноста на сè и како што вели Ками во „Митот за Сизиф“:

„Станување од кревет, автомобил, четири часа во канцеларија или фабрика, јадење, автомобил, четири часа работа, јадење, спиење, и понеделник, вторник, среда, четврток, петок, сабота, според истиот ритам. Овој пат лесно се следи во поголемиот дел од времето. Но, еден ден се појавува прашањето „Зошто?’ и сè започнува во тој замор oбоен со вчудоневиденост.“

Па, зошто сме тука?
Која е поентата?

Обидот да се најдат рационални објаснувања за овие прашања во нерационален и рамнодушен свет е апсурден. И според Ками, Апсурдот не може да се негира. Ова значи дека можеме да реагираме само на два начини: можеме да го живееме или да побегнеме од него.

Многу паметни луѓе ја искористиле оваа човечка наклонетост и копнеж кон значење и смисла со смислување на готови одговори кои би требало да ги задоволат сите филозофски и егзистенцијални прашања и да ги користат како алатки за контрола. Тие одговори би можеле да дојдат во форма на религија, но постојат и секуларни замени кои му даваат значење на живеењето. Или верувањето во „карма“, кое не е секогаш валидно, бидејќи често гледаме како лоши луѓе се извлекуваат и не плаќаат за нивните дела и живеат среќно, а многу добри луѓе се соочуваат со несреќи.

Проблемот со сите овие пристапи е дека ја тргаме рационалноста на страна и избираме да веруваме во работи за кои не постојат докази, а понекогаш дури и одиме и наспроти нашите сопствени искуства. За да не западнеме во овие замки и да го живееме животот и покрај апсурдноста, треба да се запрашаме себеси: Дали е погрешно да се живее бесмислен живот во универзум без значење? Според Ками: НЕ, воопшто не е погрешно.

(Daniel Fallot/INA via Getty Images)

Всушност, според него, бесмислениот свет е совршена можност да се ослободиме од илузиите за смислата, па така суровата реалност избива на површина. И наместо да очајуваме, треба да ја гледаме позитивната страна, а тоа е дека можеме целосно да се посветиме на нашиот живот. Кога не постојат трансцедентални вредности и морал, тоа значи дека ние можеме да си создадеме свои. Кога нашето време на светов е ограничено заедно со нашата перцепција и сфаќање за него, тогаш ние би требало да го искористиме најдобро што можеме и да се напиеме една топла шолја кафе.

Ками верувал дека не треба да го прифатиме Апсурдот, треба да се бориме против него. И покрај тоа што сме немоќни и игнорантни околу поголемата слика, ние сепак имаме контрола над нашите околности. И единствениот начин преку кој можеме да бидеме слободни во неслободата е преку побуната или бунтувањето, преку целосно користење на моќта која ја имаме: моќта да размислуваме и дејствуваме.

Според Ками, Апсурдниот херој го живее својот живот со полни гради, очи во очи со Апсурдот. И дури ако тоа значи живот со очај, тој ќе го избере очајот. Живеењето на апсурден живот значи рамнодушност кон иднината, отфрлање на надежта и луцидно искусување на она што се случува во моментот.

Тој вели:

„Оттука, она што тој го бара од себеси е да живее единствено со она што го знае, да се прилагоди себеси на она што постои и да се помири со тоа дека ништо не е сигурно. Му велат дека ништо не е сигурно. Но, ова е барем сигурност. И тој се занимава токму со тоа: тој сака да открие дали е можно да се живее без желби“.

Живеењето без желба значи да се живее во моментот со целосна свесност за Апсурдноста и да не се посакува ништо повеќе од концептуална иднина. За човек да замисли како е да се живее без желба, Ками за пример го земал Сизиф, грчкиот митолошки лик, кој бил основач и крал на Ефира, но бил познат и како измамник. Тој ја направил грешката да ги предизвика боговите и за тоа бил казнет и осуден да турка камен низ угорница, кој се спуштал назад секојпат кога овој бил во близина на врвот и вечно да го повторува овој процес.

Постоењето на Сизиф е толку бесмислено и безнадежно, па обидите да му се придаде значење на неговото повторувачко дејство е навистина апсурдно. И тука е клучот: живеењето без желба значи дека не е неопходно нашите дејства да водат кон нешто подобро во иднина. Смислата лежи во самото дејство кое е доволно за човек да биде задоволен во бесмислен живот.

Боговите ја смислиле казната на Сизиф на основа на идејата дека нема ништо помачно од бескраен и бесцелен напор. Но, ова едноставно зависи од ставот кој го заземаме кон оваа идеја. Па така, што ако си замислиме дека Сизиф е среќен? Што ако човек успева да најде радост во очајот и одбива да ѝ се поклони на мизеријата која животот ни ја фрла? Зарем нема нешто побунтовно од тоа да се најде радост во она што всушност треба да биде наша казна?

Погледнете го видеото: