Роден во колумбиското село Аракатака во 1927 година, Габриел Гарсија Маркес остави свој белег како мајстор на модерниот роман со објавувањето на „Сто години самотија“ во 1967 година (објавен на англиски јазик во 1970 година). Неговата репутација беше зацврстена со добивањето на Нобеловата награда за книжевност во 1982 година.

(Извор на сликата: Literary Hub)

Во ова интервју од 1991 година кое е објавено на веб-страницата на УНЕСКО, тој зборува за неговата лична визија за Латинска Америка и евоцира некои од главните теми од неговото творештво, во кои елементите на фантазијата и чудесното се мешаат со најбаналната реалност за да му се даде на секојдневниот живот митска и универзална димензија.

Мануел Осорио, перуански новинар, седнал со Маркес и го направил ова интервју што можете да го прочитате во продолжение.

Во Латинска Америка различни култури се здружија за да создадат нешто ново и богато. Дали Латиноамериканците се свесни за ова вмрежено мешање?

Зборувајќи за себеси, станав свесен за тоа дури пред неколку години, иако моето искуство како писател и моите чести контакти со различни општества и политички системи го зголемија моето разбирање за другите аспекти на латиноамериканската култура. Кога патував во Африка, забележав сличности помеѓу некои форми на популарната уметност таму и оние од различните карипски земји. Тоа ми даде појасно разбирање за нашата сопствена културолошка ситуација, како и општо за односот помеѓу елементите на различните култури.

Преку ваквите сознанија, можете да откриете и што е уникатно и што е универзално во една култура. Постои цела мрежа на врски меѓу народите за кои тие не мора да бидат свесни.

Зарем тоа не е почетната точка на Вашите романи? Дури би можело и да се каже и нивната основна тема?

Не бев навистина свесен за мултикултурното влијание кога ги пишував. Ми дојде некако самото по себе. Дури потоа сфатив дека речиси ненамерно има елементи на ова културно мешање во мојата работа, елементи кои постепено навлегуваа додека пишував.

Во Латинска Америка различни влијанија се измешаа и се проширија низ континентот: западната култура, африканското присуство, дури и некои ориентални елементи, сето тоа додадено на родната, предколумбиска традиција. Затоа мислам дека не може да се зборува за мексиканска или колумбиска култура како таква. Зборувајќи лично, повеќе не се сметам себеси за Колумбиец; Прво и основно, јас сум Латиноамериканец и горд сум на тоа.

Треба да додадам и дека е грешка да се мисли дека историјата на Латинска Америка започнува со шпанското освојување. Тоа е колонијалистичка гледна точка. Никогаш не смееме да заборавиме дека нациите создадени од шпанските кралеви се резултат на произволни одлуки однадвор, а не на нашите посебни и специфични потреби. За да ги разбереме нашите сегашни проблеми, треба да се вратиме на времето пред Освојувањето. Границите што беа повлечени меѓу земјите од Латинска Америка беа создадени само за да манипулираат со нас, а сепак, секогаш кога има потреба за тоа, крикот на национализмот се крева. Очигледно, тоа само нè поставува едни против други, нè спречува да ги видиме и чувствуваме проблемите што ни се заеднички. Секоја земја има свои посебни околности, но она што навистина е важно е нашиот заеднички идентитет.

(Извор на сликата: BBC/Reuters)

Според Вас, дали постои такво нешто како латиноамериканска култура?

Секако мислам дека не може да се каже дека постои хомогена латиноамериканска култура. На пример, во Централна Америка, регионот на Карибите, постои африканско влијание што резултираше со култура различна од онаа на земјите со значително домородно население, како Мексико или Перу. Слична поента можете да изложите и за многу други земји од Латинска Америка. Во Јужна Америка, Венецуела и Колумбија имаат повеќе заедничко со Карибите отколку со Индијанците од Андите, иако и двете земји имаат свое индијанско население. Во Перу и Еквадор, постои дивергенција помеѓу крајбрежните региони и планините. Слични ситуации постојат низ целиот континент. Овие различни влијанија се здружуваат за да ѝ дадат на латиноамериканската цивилизација посебен вкус, односно нејзина уникатност во однос на другите култури во светот.

Каква улога игра шпанското влијание во овој контекст?

Не може да се негира силата на шпанското влијание во Латинска Америка и на португалското влијание во Бразил. Го има во секој аспект од нашите животи. Зборуваме дури и кастиљански шпански јазик.

Тоа е многу богато, но и контроверзно влијание кое често се омаловажува. Иако тоа наследство е дел од нашата културна посебност, постои недоверба кон сè што е шпанско во Латинска Америка што комплицира сè и ми се чини дека е претерано и опасно. Што се однесува до мене, горд сум што ја наследив таа култура, никако не се срамам од тоа. Шпанската колонизација денес повеќе не е проблем. Вистина е дека сме создадени на некој начин од европско прелевање, но ние не сме обична копија на Европа. Латинска Америка сепак е нешто друго.

Од каде поривот за пишување, раскажувачката инспирација што ни ги даде „Сто години самотија“, „Есента на патријархот“, „Хроника на една најавена смрт“, „Љубов во време на колера“, итн.?

Мислам дека сето тоа доаѓа од носталгија.

Носталгија за Вашето детство? За Вашата земја?

Носталгија за мојата земја и за самиот живот. Имав извонредно детство, опкружено со многу имагинативни и суеверни луѓе, луѓе кои живееја во маглив свет населен со фантазми. На пример, баба ми сосема несвесно навечер ми кажуваше приказни од кои ми се креваше косата.

Се чини дека дедо Ви бил своевидна семејна легенда. Дали тој одигра важна улога во Вашето детство?

Тој беше огромен старец кој изгледаше како да е заглавен во времето и во сеќавањето, а јас многу го сакав. Тој почина кога имав осум години и бев длабоко вознемирен. Ми раскажуваше за неговиот живот и за сè што се случувало во селото и околината од памтивек. Тој детално ми ги опиша војните во кои се борел и страшните масакри во плантажите со банани што се случиле во годината кога сум роден, масакри кои оставиле трајна трага на колумбиската историја.

Дали и Вашата мајка влијаеше на Вас како писател?

Таа е волшебна жена. Кога еднаш некој ја праша за мене, околу тоа на што му го припишува талентот на нејзиниот син, таа без да трепне одговори: „Емулзијата на Скот“ [детски тоник]. Има уште една анегдота која многу кажува за неа. Имам неколку браќа. Па, секогаш кога некој од нас ќе се качи на авион, таа пали свеќа и кажува молитва за сè да помине добро. Но, ние веќе не живееме сите дома, а последен пат кога ја видов ми рече: „Сега секогаш гори свеќа, во случај некој од вас да се качи на авион без јас да знам за тоа“.

Целото мое семејство ми е многу важно и сите тие се појавуваат на еден или друг начин во моите пишувања. Никогаш не заборавам дека сум син на поштенски работник од Аракатака.

(Извор на сликата: Humanidades)

Првично сте дошле од Карибите, а вашите книги го одразуваат трескавиот, преплавен живот во регионот. Дали таму го најдовте магичниот реализам што ја направи вашата работа толку популарна низ целиот свет?

На Карибите постои совршена симбиоза – па, да речеме една поочигледна од другите места во светот – помеѓу луѓето, секојдневниот живот и природниот свет. Пораснав во село скриено меѓу мочуриштата и девствената шума на северниот брег на Колумбија. Мирисот на вегетацијата таму е доволен за да ви го преврти стомакот.

Тоа е место каде морето се прелева низ секоја замислива нијанса на сино, каде циклоните ги креваат куќите во воздух, каде селата лежат закопани под прашина и воздухот ги гори вашите бели дробови. За карипските народи, природната катастрофа и човечката трагедија се дел од секојдневниот живот.

Треба да се додаде дека областа е полна со митови пренесени од робовите, измешани со индиски легенди и андалузиска имагинација. Резултатот на тоа е еден многу посебен начин на гледање на нештата, концепција на животот што гледа нешто малку прекрасно во сè. Тоа го наоѓате не само во моите романи, туку и во делата на Мигел Анхел Астуријас во Гватемала и Алехо Карпентие на Куба. Има натприродна страна на нештата, еден вид реалност што ги игнорира законите на разумот, исто како во соништата.

Еднаш напишав приказна за посета на Папата на едно зафрлено колумбиско село, нешто што изгледаше сосема невозможно во тоа време. Па, неколку години подоцна Папата ја посети Колумбија.

Со оглед на влијанијата што ги опишавте и присуството на чудесното низ Вашето творештво, дали мислите дека е оправдано критичарите да Ве опишуваат како писател на фантазија?

На Карибите, и воопшто во Латинска Америка, таканаречените магични ситуации ги сметаме за дел од секојдневниот живот, како и секој друг аспект на реалноста. Нам ни изгледа сосема природно да веруваме во претскажувања, телепатии, претчувства, цела низа суеверија и фантастични начини за да се помириме со реалноста. Никогаш не се обидувам да ги објаснам или оправдам таквите појави во моите книги. Се гледам себеси како реалист, чист и едноставен.

Односот меѓу Европа и Латинска Америка отсекогаш бил полн со некорисни недоразбирања. Дали мислите дека е неопходно да се разјасни односот и да се остави лошото чувство зад нас ако сакаме да постигнеме нова рамнотежа меѓу северот и југот?

Проблемите со кои се соочува нашиот континент се толку големи што нè спречуваат да ги видиме работите јасно, иако сме во средината на ситуацијата. Затоа, не е за изненадување тоа што Европа, апсорбирана од спектаклот на сопствената култура, нема соодветни средства за да нè разбере. Европејците наследија голема рационалистичка традиција и за очекување е постојано да нè судат по свои критериуми, без да ги земат предвид разликите што постојат на другите географски широчини. Не е изненадувачки ниту ако не увидат дека потребата за просперитет и чувството за идентитет се чувствува исто толку силно во Латинска Америка, или во Африка и Азија, како што некогаш се чувствувала и сè уште се чувствува во Европа. И покрај тоа, секој обид да се интерпретира еден дел од светот користејќи ги критериумите на некој друг, сигурно ќе доведе до страшни недоразбирања и може само да ги зароби луѓето подлабоко во отуѓеност, осаменост и изолација.

Европа треба да се обиде да нè гледа преку светлото на сопственото минато. Како сегашната нерамнотежа некако да придонесе кон тоа да ги изгубат од вид перипетиите на сопствената историја. Кој се сеќава дека биле потребни 300 години за да се изгради ѕид околу Лондон? Дека Рим не бил изграден за еден ден, туку во текот на многу векови, или дека етрурски крал бил оној што го однел Рим во арената на историјата? Дека Тенохтитлан, главниот град на Ацтеките, бил поголем од Париз кога пристигнале конквистадорите (освојувачите, м.з)?

Европејците со визија, луѓето кои даваат сè од себе за да создадат поправедно и похумано општество на нивниот континент, навистина би можеле да ни помогнат ако го променат начинот преку кој нè судат. Секое вистинско сочувство со нашите соништа и надежи треба да има форма на помош за луѓето чија единствена амбиција е да го живеат сопствениот живот во свет каде што постои вистинско чувство за човечко братство.

Зошто јужните народи да не се обидат да ги копираат решенијата што Европејците ги прифаќаат во Европа, дури и ако условите и методите се различни?

Дали проблемите доаѓаат од внатре или надвор од континентот?

Мислам дека треба да престанеме да се преправаме дека целото насилство, мизерија и несогласувања што ја погодуваат Латинска Америка се резултат на заговор изведен илјадници километри подалеку, како да не можеме да си замислиме друга судбина освен да бидеме на милост и немилост на глобалните сили.

Соочени со нееднаквост, угнетување, експлоатација и запоставување, нашиот одговор мора да биде самиот живот. Ниту вековите војување не ја згаснале неговата тврдоглава афирмација. Пред 40 години, Вилијам Фокнер одби да ја прифати можноста дека на човештвото може да му дојде крајот. Денес знаеме дека она од што се плашел е јасна научна можност. Со оглед на тој ужасен факт и сознанието дека врските меѓу народите се посилни од кога било досега и дека изгрева нова ера, верувам дека не е доцна да се изгради утопија која ќе ни овозможи заедно да живееме на Земјата на која никој не би се нафатил да носи одлуки за други луѓе и каде на луѓето на маргините ќе им се даде нова шанса. Свет во кој солидарноста би можела да стане реалност.

Тоа е стремеж што се одразува во Вашето творештво, поврзан исто толку како и за Латинска Америка и свесноста за нејзината судбина.

Тоа е точно. Мислам дека човек не може да живее со таква носталгија, да се обидува толку долго да опише некоја земја или да разбере еден континент, без да се чувствува длабоко поврзан со нив, а преку нив и со целиот свет.

Извор.